Vruchtbaarheid en kanker
Is er kanker bij u vastgesteld, en hebt u nog kinderwens? Dan is het raadzaam om daarover met uw arts te praten, voordat de behandeling van kanker begint. Sommige behandelingen van kanker hebben een nadelige invloed op de vruchtbaarheid. Op deze pagina leest u meer over vrouwelijke vruchtbaarheid en de behandeling van kanker.
Behoud van vruchtbaarheid uitklapper, klik om te openen
Fertiliteitspreservatie
We kunnen soms dingen doen om de vruchtbaarheid te behouden. Dat wordt ook wel fertiliteitspreservatie genoemd. Fertiliteit is een ander woord voor vruchtbaarheid. Preservatie betekent: behoud.
Helaas is het niet altijd mogelijk om de vruchtbaarheid te behouden. Dat betekent niet dat u nooit meer kinderen kunt krijgen of een gezin kan vormen. Andere mogelijkheden om een gezin te stichten zijn eiceldonatie, (niet commercieel) draagmoederschap en adoptie. Uw arts kan u verder op weg helpen naar informatie.
Vruchtbaarheid van de vrouw
Bij de vruchtbaarheid van de vrouw zijn er twee onderdelen.
- De functie van de baarmoeder
De baarmoeder is het orgaan wat de baby draagt. De baarmoeder kan in gevaar komen door een operatie of bestraling. Als de baarmoeder daarna niet meer een zwangerschap kan dragen bestaat de mogelijkheid dat een andere vrouw dit doet, dit heet draagmoederschap.
- De functie van de eierstokken
De eierstokken van de vrouw bevatten bij haar geboorte alle eicellen, waar zij vervolgens heel haar leven mee moet doen. De functie van de eierstokken kan in gevaar kopen door chemotherapie, bestraling of een operatie. Omdat chemotherapie ook invloed kan hebben, lopen eierstokken vaker gevaar dan de baarmoeder. Als er door de behandeling schade ontstaat aan de hoeveelheid eicellen die over blijven, kan dit invloed hebben op de vruchtbaarheid na de behandeling.
Doel van de fertiliteitpreservatie is dan ook eicellen eventueel vooraf veilig te stellen. Hieronder vertellen we daar meer over.
Schade aan vruchtbaarheid
De ernst van de schade die een behandeling van kanker aan de vruchtbaarheid kan veroorzaken hangt onder andere af van:
- uw leeftijd
- uw vruchtbaarheid voorafgaand aan de behandeling (hoe groot de eicelvoorraad nog is)
- de behandeling die u nodig hebt voor kanker (bijvoorbeeld: soort en dosis chemotherapie, plaats van bestraling, plaats van operatie)
Niet alle vrouwen zijn na een behandeling van kanker verminderd vruchtbaar of blijvend onvruchtbaar. Soms zijn er nog genoeg eicellen aanwezig en herstelt de functie van de eierstokken zich. In dat geval kan een vrouw, ook als ze kanker gehad heeft, via de natuurlijke weg zwanger worden.
Gevolgen van kankerbehandeling voor vruchtbaarheid uitklapper, klik om te openen
Hieronder leest u per behandeling van kanker de gevolgen voor de vruchtbaarheid. Houdt u er rekening mee dat vaak een combinatie van verschillende behandelingen nodig is, voor een zo goed mogelijk resultaat.
Operatie
Een operatie waarbij de eierstokken of de baarmoeder verwijderd worden is van grote invloed op de vruchtbaarheid. Andere operaties (zoals borstoperaties) hebben geen directe invloed op de vruchtbaarheid.
Bestraling
Bestraling kan van invloed zijn op de vruchtbaarheid als de voortplantingsorganen in het gebied liggen dat bestraald wordt. De vrouwelijke voortplantingsorganen zijn de eierstokken en de baarmoeder. Dit betekent dat alle straling in het onderbuikgebied (buik, lever, darmen, eierstokken, baarmoeder) van invloed kan zijn op de vruchtbaarheid.
Chemotherapie
Chemotherapie werkt door het hele lichaam. Daardoor komen de medicijnen ook terecht in de eierstokken. Dat is schadelijk voor de werking van de eierstokken. De schade kan leiden tot tijdelijk of definitief wegblijven van de menstruatie. Ook wanneer de normale menstruatie na de chemotherapie doorgaat, bestaat de kans dat u vervroegd in de overgang komt en dus onvruchtbaar wordt.
Immuuntherapie
Aangenomen wordt dat immuuntherapie geen directe invloed heeft op de vruchtbaarheid. Echter, het wordt afgeraden zwanger te worden tijdens de behandeling met immuuntherapie. Omdat de behandeling vaak 1 jaar duurt, kunt u pas later aan een zwangerschap beginnen.
Niet alle chemotherapie geeft evenveel schade aan de eierstokken. We kijken naar uw geplande behandeling en maken daarop een inschatting voor uw vruchtbaarheid.
Hormoontherapie
Bij een hormoongevoelige vorm van kanker groeit de kanker onder invloed van vrouwelijke hormonen (progesteron en oestrogeen). Hormoontherapie zorgt ervoor dat de hormonen geen effect hebben op de tumorcellen. Er zijn twee typen hormoontherapie, met een verschillend effect op de vruchtbaarheid:
- Hormoontherapie die de werking van vrouwelijke hormonen op de tumor verkleint
Deze hormoontherapie wordt meestal minimaal twee tot vijf jaar voorgeschreven. Soms zelfs nog langer. U ’mag’ tijdens de therapie niet zwanger worden. Dit betekent dat u pas na de periode van vijf jaar aan een zwangerschap kunt beginnen. Door de hogere leeftijd is de kans op zwangerschap tegen die tijd waarschijnlijk lager geworden. De hormoontherapie zelf is niet schadelijk voor de vruchtbaarheid. - Hormoontherapie die de hoeveelheid vrouwelijke hormonen in het lichaam verlaagt
Deze therapie is alleen mogelijk voor vrouwen die nog niet in de overgang zijn. U wordt hierbij kunstmatig in de overgang gebracht. Dit kan tijdelijk zijn (door medicijnbehandeling) of definitief (door operatie of bestraling van de eierstokken). De onvruchtbaarheid is dan eveneens tijdelijk of definitief.
Het verhaal van Annelies Bos
Gynaecoloog Annelies Bos is gespecialiseerd in het behoud van vruchtbaarheid bij kanker.
Behandelingen om de vruchtbaarheid te sparen uitklapper, klik om te openen
Er bestaan verschillende ingrepen die de vruchtbaarheid kunnen sparen. Zo’n ingreep gaat vooraf aan de behandeling van kanker. U kunt kiezen voor zo’n vruchtbaarheidssparende ingreep. U kunt er ook voor kiezen om geen stappen te ondernemen om de vruchtbaarheid zo veel mogelijk te sparen. In dat geval laat men de natuur zijn gang gaan, ook wel ‘wait and see’ genoemd.
Verplaatsen van de eierstokken en/of de baarmoeder
Deze behandeling is bedoeld voor vrouwen die bestraling krijgen waarbij mogelijk de eierstokken ‘geraakt’ worden. Bij vrouwen die nog niet in de overgang zijn, wordt voorafgaand aan de bestraling een van beide eierstokken een beetje verlegd. De eierstok wordt op die manier buiten het bestralingsgebied gebracht.
Eventueel kan na de bestraling de eierstok teruggeplaatst worden. U kunt met uw arts de mogelijkheden overleggen.
Een enkele keer kan het ook dat de baarmoeder uit het bestralingsgebied wordt gehouden door een operatie waarbij de baarmoeder even vastgelegd wordt.
Invriezen van eicellen
Dankzij nieuwe ontwikkelingen is het mogelijk geworden om niet bevruchte eicellen in te vriezen. Dit gebeurt bij vrouwen die risico lopen voor hun eierstokken en daarmee hun eicelvoorraad. Als uw kankerbehandeling is afgerond en u kinderwens heeft maar onvruchtbaar bent geworden, kunnen de eicellen worden ontdooid en bevrucht. De bevruchting vindt plaats met ICSI. Hieruit kan een embryo ontstaan welke in uw baarmoeder teruggeplaatst kan worden.
Invriezen van embryo’s
Dit gebeurt bij vrouwen die risico lopen voor hun eierstokken en daarmee hun eicelvoorraad. Via in vitro fertilisatie (IVF) worden eicellen en zaadcellen in het laboratorium bij elkaar gebracht. Als hieruit embryo’s ontstaan worden deze ingevroren en bewaard. Als uw kankerbehandeling is afgerond en u en u kinderwens heeft maar onvruchtbaar bent geworden, kunnen de embryo’s worden ontdooid en teruggeplaatst in uw baarmoeder.
Invriezen van eierstokweefsel
Dit doen we bij vrouwen bij wie de eierstokken na de kankerbehandeling niet meer functioneren. Bij deze behandeling wordt een van uw eierstokken operatief verwijderd en in kleine stukjes ingevroren.
Als uw behandeling is afgerond en u een kinderwens heeft maar onvruchtbaar bent geworden, kunnen de stukjes worden ontdooid en teruggeplaatst in de achtergebleven eierstok, of de buikholte, in de hoop dat ze weer gaan functioneren. Deze behandeling is nog experimenteel en wordt alleen in onderzoeksverband uitgevoerd.
Onderdrukken van de werking van de eierstokken
Dit passen we toe bij vrouwen die een medicijnbehandeling ondergaan die de werking van de eierstokken kan schaden. Door toediening van antihormonen (GnRH-analoog) wordt de werking van de eierstokken onderdrukt waardoor ze minder gevoelig zijn voor schade door de kankermedicijnen.
We hebben deze informatie voor u ook samengevat in de volgende animatie.
Scan de bovenstaande QR-code met uw telefoon om een video over dit onderwerp te bekijken. Of bekijk de video via:
Na dat u een gesprek heeft gehad over de mogelijkheden voor u, kunt u ook gebruik maken van deze keuzehulp om u te helpen beslissen.
Keuzehulp vruchtbaarheidsbehoud kanker
Informatie voor mannen die behandeld worden voor kanker
Behandelteam uitklapper, klik om te openen
Behandelteam voor volwassenen:
Behandelteam voor kinderen:
Contact uitklapper, klik om te openen
Afdeling Voortplanting en Gynaecologie
Arts fertiliteitspreservatie
Divisie Vrouw en Baby
Postbus 85500
3508 GA Utrecht