“Hier kun je een incisie maken”, zegt slokdarm/maagchirurg Richard van Hillegersberg. Hij duwt zijn duim voorzichtig op een plek onder de oksel van de patiënt, die onder narcose op de operatietafel ligt. Hij overlegt met physician assistent Sylvia van der Horst; zij assisteert hem vandaag bij het verwijderen van een tumor uit de slokdarm. Dat gaan ze doen met behulp van de gloednieuwe Da Vinci Xi operatierobot.

“Ja, en hier ook”, antwoordt Sylvia en zet met een chirurgische stift markeringskruisjes op de huid van de zestigjarige patiënt. Het team is al vanaf vanochtend vroeg bezig haar te opereren. Via een kijkoperatie zonder robot heeft chirurg in opleiding Michiel de Maat de maag van de patiënt aangepast, zodat die straks op haar verkorte – want zonder tumor - slokdarm zal passen. We zijn nu een paar uur verder. OK-assistent Anne Verburg en haar collega Evert van Zwan maken de Da Vinci Xi operatierobot gereed voor de volgende fase van de operatie: Richard van Hillegersberg gaat het door een tumor aangetaste deel van de slokdarm weghalen.

Pratende, vierarmige octopus

Het plafond van operatiekamer 14 hangt helemaal vol met operatielampen, apparatuur en schermen waarop je operatie kunt volgen. Ook de Da Vinci Xi neemt een boel ruimte in, want die bestaat uit een hele verzameling apparaten: een ‘brein’, twee besturingssystemen en een robot met armen. Anne en Evert pakken de robotarmen in met steriel plastic en koppelen er allerlei instrumenten aan vast. Als een vierarmige octopus strekt de robot zich uit. Even later klinkt vanuit haar binnenste een vriendelijke, maar resolute stem: “Operatie kan ingesteld…” (denk: Scarlett Johansson in de SF-film ‘HER’). Geroutineerd toetst Anne wat in op een scherm aan de zijkant van de robot. “Even instellen op ‘borstholte’.” Ondertussen maakt Sylvia de incisies voor de robotarmen. “Verplaats de laserlijn naar de endoscooppoort”, meldt de computerstem. De robotoperatie kan beginnen.

Operatiegebied in 3D

Opeens baadt de ruimte in een zachtgroen licht. “Lekker rustig aan je ogen. Die felle lampen zijn toch niet nodig; we zien alles via de schermen”, verklaart Anne. Sylvia en Michiel staan bij de patiënt, zij zullen straks bloed afzuigen en het tumorweefsel uit het operatiegebied naar buiten leiden. Richard neemt plaats achter een van de besturingssystemen in een hoek van de operatiekamer. Een vreemd gezicht, de chirurg zo ver verwijderd van zijn patiënt op de operatietafel. Toch is hij dichterbij dan hij aan tafel ooit kan zijn: door een soort viewmaster ziet hij het operatiegebied in 3D, tien keer vergroot. Zijn handen legt hij op wat nog het meest lijkt op gameconsoles en maakt vloeiende, kleine bewegingen; draaiend, omhoog en omlaag, van links naar rechts. Een paar meter verderop bewegen de robotarmen synchroon mee, als in een wonderlijk duet tussen chirurg en robot.

Richard communiceert via een in de Da Vinci Xi geïntegreerde speaker. Zijn stem klinkt helder: “Hier zie je de longen een beetje doorschijnen.” Met voetpedalen switcht hij tussen de robotarmen – en daarmee tussen het instrumentarium. Op de schermen zie je dat hij met een soort soldeerboutje het weefsel rondom de vaten los prepareert. Telkens stijgt er een beetje rook op en ondanks de goede luchtafzuiging ruik je na een tijdje toch een verbrandingsgeur. Gestaag werkt Richard verder. Over een paar uur zal hij de tumor uit de vrijgeprepareerde slokdarm halen en de aansluiting op de maag maken. Na een lange dag op de OK kan Henny dan eindelijk naar de IC, op weg naar de eerste stappen in haar herstel.

Het robot-operatieteam:

• bestaat uit: 3 chirurgen, 1 physician assistant, 8 OK-assistenten, 1 arts-assistent, 2 anesthesiemedewerkers en 5 anesthesisten;
• heeft via het promotieonderzoek van chirurg in opleiding Pieter van der Sluijs aangetoond dat robotchirurgie effectiever is dan ‘open chirurgie’: minder bloedverlies, minder postoperatieve complicaties, sneller herstel en minder littekenvorming

Da Vinci Xi operatierobot

• heeft vier armen met verwisselbaar instrumentarium, allemaal inzetbaar tijdens de operatie en in elke positie te stabiliseren voor de perfecte oog/hand-as;
• geeft een driedimensionaal beeld met realistische diepte;
• vergroot alles 10x;
• heeft polsgewrichten die 360 graden kunnen draaien;
• heeft twee besturingssystemen, zodat twee chirurgen samen kunnen opereren; in opleidingssituaties kan de ene chirurg de operatie naadloos overnemen van de andere;
• laat de chirurg zitten in plaats van staan – minder vermoeiend;
• heeft een trainingssimulator: je kunt operaties oefenen.