Radiotherapie

Radiotherapie

U bent door uw arts verwezen naar de afdeling Radiotherapie van het UMC Utrecht. De reden hiervoor is dat u een tumor of een goedaardige afwijking heeft die behandeld kan worden met radiotherapie (eventueel in combinatie met chirurgie of chemo-/immuuntherapie). Hier leest u wat een behandeling met radiotherapie inhoudt. Een ander woord voor radiotherapie is bestraling. Afhankelijk van het lichaamsgebied dat bij u bestraald wordt, kan de gang van zaken anders zijn. Ook de bijwerkingen kunnen per patiënt verschillen. Informatie hierover kunt u lezen in een aparte folder. Die krijgt u op de afdeling Radiotherapie, als de informatie op u van toepassing is. Wij raden u aan uw partner, familielid of een vriend(in) deze folder ook te laten lezen. Dan hebben zij ook informatie over uw behandeling. 

Wat is radiotherapie?

Radiotherapie is een medische behandeling met straling. Meestal gaat het om röntgen- of elektronenstraling. Beide soorten straling worden door elektriciteit opgewekt in een apparaat: een ‘lineaire versneller’. Uit deze lineaire versneller, ook wel bestralingstoestel genoemd, komt een stralenbundel. Deze is te vergelijken met een lichtbundel en kan met een schakelaar aan en uit worden gezet. De stralenbundel wordt precies gericht op het gebied dat straling nodig heeft.

Hoe werkt straling?

In het menselijk lichaam worden steeds nieuwe cellen gevormd en sterven oude cellen af. Als er cellen zijn die sneller gaan delen dan normaal wordt het evenwicht verstoord. Er kan dan een gezwel of tumor ontstaan, voor de leesbaarheid zullen we in deze folder spreken van een tumor. We bedoelen hiermee zowel kwaadaardige als goedaardige gezwellen.

Bestraling kan de cellen van de tumor zó beschadigen dat ze niet verder kunnen delen en daardoor afsterven. Tumorcellen zijn namelijk gevoeliger voor straling dan gezonde cellen. 

Uitwendige bestraling

Bij uitwendige bestraling wordt de tumor van buitenaf bestraald. De straling gaat door de huid heen. Bestraling van gezond weefsel wordt zoveel mogelijk vermeden. Toch bevinden zich ook gezonde cellen in het te behandelen gebied. Deze gezonde cellen worden dan ook in hun groei geremd, maar deze herstellen zich in het algemeen voldoende om geen blijvende schade te geven. 

Inwendige bestraling

Bij sommige tumorsoorten wordt inwendige bestraling toegepast, ook wel brachytherapie genoemd. Hierbij maken we gebruik van radioactief materiaal dat straling uitzendt. Dit materiaal wordt gedurende korte tijd in het lichaam gebracht. Door deze behandelingstechnieken en speciale hulpmiddelen wordt de tumor van heel dichtbij behandeld. Bij sommige tumorsoorten worden beide vormen van bestraling gecombineerd. Deze folder beschrijft de gang van zaken rondom de uitwendige bestraling. Voor de inwendige bestraling zijn aparte folders beschikbaar. 

Curatieve behandeling

We kunnen radiotherapie gebruiken om kanker te genezen. Dat noemen we een 'curatieve behandeling'. Een curatieve behandeling kan bestaan uit verschillende vormen:

• Adjuvante therapie. Dit is radiotherapie na een operatie. Radiotherapie wordt dan gegeven om eventueel achtergebleven tumorcellen en niet-zichtbare uitzaaiingen kapot te maken.
• Neoadjuvante therapie. Dit is radiotherapie voor een operatie. Het doel hiervan is om de tumor te verkleinen zodat deze gemakkelijker verwijderd kan worden door de chirurg. 
• Complete behandeling. Radiotherapie kan ook als complete behandeling worden gegeven. De radiotherapie moet de tumor volledig kapot maken. Deze behandeling kan worden gegeven bij een beperkt aantal tumorsoorten. En alleen als er geen uitzaaiingen zijn buiten het bestralingsgebied. 

Palliatieve behandeling

Als patiënten niet meer te genezen zijn kunnen we ook radiotherapie geven. Dat noemen we een 'palliatieve behandeling'. Radiotherapie kan dan om de volgende redenen gegeven worden:

• Tumorgroei remmen. Hierdoor kunnen uw pijnklachten minder worden.
• Bloedingen in de tumor stoppen.
• Zorgen dat omliggende organen minder last hebben van de tumor.

Palliatieve radiotherapie is vaak kortdurend. Het is zinvol, omdat de kwaliteit van leven van de patiënt verbetert.

Voorbereiding uitklapper, klik om te openen

Het intakegesprek 

De medische administratie heeft een aanmeldingsbrief van uw verwijzend specialist ontvangen. Aan de hand hiervan hebben wij een afspraak gemaakt voor een intakegesprek met uw behandelaar. Dit gesprek kan zijn bij een radiotherapeut, specialist in opleiding of physician assistant. 

• De radiotherapeut is een arts die gespecialiseerd is in bestraling.
• De specialist in opleiding is een arts in opleiding tot radiotherapeut.
• De physician assistant is een zorgverlener die speciaal opgeleid is om bepaalde taken van een arts over te nemen.

Wilt u voor dit gesprek een lijst meenemen met de medicijnen die u gebruikt? Deze lijst kunt u gratis opvragen bij uw huisarts of apotheek. 

Het intakegesprek bestaat uit 2 of 3 gedeeltes: 

1. Het eerste deel is de intake bij de doktersassistente, zij zal een aantal vragen met u doornemen. 
2. Het tweede deel is een afspraak bij een onderzoeker. Dit deel van de intake wordt alleen gedaan wanneer u in aanmerking komt voor deelname aan een onderzoek. Het laatste deel van de intake is het gesprek met uw behandelaar.

Waar vindt het intakegesprek plaats?

Het intakegesprek vindt plaats op locatie Heidelberglaan 100. U kunt zich voor uw afspraak melden bij receptie 2 als u op onze afdeling bent. 

Administratieve intake

U kunt zich voor uw afspraak melden bij receptie 2 als u op onze afdeling bent. Een medewerker zal de gegevens die bij ons bekend zijn met u doornemen. Ook wordt een digitale pasfoto gemaakt en u ontvangt een pasje met uw gegevens.

Wilt u dit pasje elke dag meenemen? U kunt zich hiermee aanmelden bij de aanmeldzuil bij de ingang op locatie Heidelberglaan 100. Op locatie Soestwetering 1 kunt u zich melden bij de receptie. Dan weten wij dat u aanwezig bent. 

Het gesprek met uw behandelaar

Tijdens het intakegesprek stelt uw behandelaar gerichte vragen op basis van de beschikbare gegevens. Uw behandelaar bespreekt met u het behandelplan. U krijgt uitleg over de bestraling en de bijwerkingen ervan. Als u iets niet begrijpt of als u zich ergens zorgen over maakt, dan kunt u dat met uw behandelaar bespreken. Ook kunt u al uw vragen stellen. Medicijngebruik, overgevoeligheid voor bepaalde medicijnen en of u drager bent van een ICD of pacemaker kunnen in het gesprek naar voren komen. Zo nodig wordt lichamelijk onderzoek uitgevoerd.

Een behandeling bestaat uit een aantal bestralingen. Dit aantal kan per patiënt verschillen. Het aantal bestralingen is afhankelijk van de aard en uitbreiding van de tumor. Er bestaat geen direct verband tussen de ernst van de aandoening en het aantal bestralingen.

Afspraken

Als de datum van de eerste bestralingsafspraak bekend is dan wordt u gebeld door een medewerker van onze zorgplanning. Na de eerste bestralingsafspraak ontvangt u een lijst met afspraken voor de eerste week. Daarna krijgt u elke week op donderdag de lijst met afspraken voor de week erna.

Voorbereiding op de bestraling

Vóór u met de bestralingsbehandeling begint, zijn enkele voorbereidingen noodzakelijk. Deze voorbereidingen zijn niet voor iedere patiënt hetzelfde en kunnen bestaan uit: 

• Het maken van een masker of ander hulpstuk (bijvoorbeeld bij bestraling in het hoofd-halsgebied).
• Het bepalen en aftekenen van het te bestralen gebied of lichaamsdeel met behulp van CT-, MRI- of PET-scan. 

De mouldroom

Dit is de ruimte waar maskers en andere hulpmiddelen worden gemaakt, die eventueel nodig zijn om de behandeling zo nauwkeurig mogelijk uit te voeren. Het is belangrijk dat u tijdens elke bestraling in dezelfde houding ligt. Bij een bestraling van het hoofd of de hals is dit zonder een op maat gemaakt masker niet mogelijk.

Het masker wordt gemaakt in de mouldroom. Zo’n masker is van een speciale kunststof. Het heeft openingen voor de neus en de mond, zodat u gewoon kunt ademen. De mouldroommedewerker legt de gang van zaken uit, voordat het masker wordt gemaakt.

De CT-scan (computer tomografie) 

De CT-scan is een röntgenapparaat dat de binnenkant van het lichaam in beeld kan brengen. Bij een CT-scan wordt röntgenstraling gebruikt. Uw behandelaar bepaalt het juiste bestralingsgebied met behulp van de CT-scan. De radiotherapeutisch laboranten maken daarna een bestralingsplan. Een eerder gemaakte CT-scan kan niet worden gebruikt, omdat u toen niet in dezelfde houding lag als bij de bestraling nodig is.

Na het maken van de CT-scan worden kleine tatoeagepuntjes op de huid gezet. De tatoeagepuntjes op de huid zijn nodig om u elke bestraling in de juiste houding te leggen. Wanneer u een masker heeft dan worden markeringen op het masker gezet.

Het kan zijn dat u tijdens de behandelingsserie nog een keer voor een CT-scan moet komen. Dit is nodig om het bestralingsgebied te controleren of eventueel aan te passen. Als dit nodig is dan hoort u dit van uw behandelaar en/of de laborant.

De MRI-scan (magnetic resonance imaging) 

De MRI-scanner maakt afbeeldingen van het lichaam met behulp van magnetische velden. Voor het maken van een bestralingsplan krijgen sommige patiënten ook een MRI-scan. Wanneer dit ook voor u geldt, wordt dit tijdens het intakegesprek met u besproken. Bij receptie 2 kunt een informatiefolder krijgen over de MRI-scan.

Tijdens de behandeling uitklapper, klik om te openen

De behandeling

Behandellocaties

De afdeling Radiotherapie heeft twee behandellocaties. De hoofdlocatie bevindt zich in het UMC Utrecht, locatie Heidelberglaan 100. De tweede locatie bevindt zich naast het St Antonius ziekenhuis Utrecht, locatie Soestwetering 1. 

Locatie Heidelberglaan 100

Dit is de hoofdlocatie van de afdeling Radiotherapie. Op deze locatie vindt het intakegesprek en de voorbereiding voor de behandeling plaats. Op deze locatie kunt u zich aanmelden met uw patiëntenpas bij de aanmeldzuil. Hierop verschijnt uw afspraak en de wachtruimte waar u mag plaatsnemen of de balie waar u zich kunt melden. Ook kunt u hier een parkeerbewijs laten printen. Parkeren kan bij de ingang van de afdeling, meer hierover leest u onder het kopje 'vervoer'.

Locatie Soestwetering 1

Dit is de tweede behandellocatie van de afdeling Radiotherapie. Op deze locatie worden alleen behandelingen uitgevoerd. U kunt u zich aanmelden bij de balie. Indien u behandeld gaat worden op deze locatie dan zal de voorbereiding voor de behandeling plaats vinden op locatie Heidelberglaan 100. De bestralingen en therapiecontroles vinden plaats op locatie Soestwetering 1. Als u behandeld wordt op locatie Soestwetering 1, dan krijgt u een aparte informatiefolder over de praktische informatie zoals waar u kunt parkeren.

De bestraling

Als u voor de eerste keer voor de bestraling komt, vertellen de laboranten over de gang van zaken rondom de bestraling en hoe de bestraling uitgevoerd wordt. Pas na de uitleg wordt gestart met de bestraling. Het is niet mogelijk dat u de gehele behandeling dezelfde laboranten heeft. Vaak is het wel zo dat u 1 of 2 laboranten regelmatig ziet. Het is voor partners, kinderen en ouders mogelijk om een keer mee te kijken bij de bestraling. Dit hoeft niet speciaal aangevraagd te worden. Bij de eerste keer bestraling is meekijken niet mogelijk. Dit is zodat we alle aandacht voor u hebben. Later tijdens de behandeling hebben de laboranten meer tijd voor uitleg. 

Vlak vóór uw behandeling wordt u naar de kleedkamer begeleid. Wanneer u de bovenkleding uit moet doen voor uw behandeling dan is het prettig om een vest of omslagdoek mee te nemen. Daarna loopt u met een laborant naar de bestralingsruimte.

De bestraling

De informatie in dit onderdeel gaat over behandeling met een regulier bestralingstoestel, als u behandeld gaat worden op een MRI-linac dan krijgt u hierover een aparte folder.

Hoe wordt de bestraling uitgevoerd?

De radiotherapeutisch laboranten zorgen ervoor dat u elke dag in dezelfde houding ligt als tijdens de ct-scan of mri-scan. De tatoeagepuntjes worden gebruikt om u in dezelfde houding te leggen. Als van u een masker is gemaakt, dan krijgt u dit masker weer op om u in de juiste houding te leggen. Wanneer u in de juiste houding ligt, wordt het bestralingstoestel in de juiste positie gedraaid. Als eerste wordt een liggingsfoto gemaakt. Met deze liggingsfoto controleren we of u in de juiste houding ligt. U ligt tijdens het maken van de liggingsfoto en de bestraling alleen in de ruimte. De laboranten zien u via camera's en kunnen, als het nodig is, met u praten via een intercomsysteem. De hele behandeling duurt ongeveer 15 minuten, de bestraling zelf duurt meestal maar een paar minuten. 

Tijdens de bestraling is het belangrijk dat u stil ligt. Als het niet lukt om stil te blijven liggen, of u moet hoesten, dan kunt u dat zeggen. De laboranten stoppen direct met de bestraling en zijn binnen enkele seconden bij u. De behandeling kan op twee manieren worden uitgevoerd:

• U wordt bestraald uit verschillende richtingen, hierbij staat het bestralingstoestel stil als de straling gegeven wordt.
• U wordt bestraald door het gebruik van bestralingsbogen, hierbij draait het bestralingstoestel om u heen en op hetzelfde moment wordt de straling gegeven. 

Voor het resultaat van de behandeling is maakt deze keuze niet uit. Het is wel belangrijk dat u stil blijft liggen tot de laboranten zeggen dat de bestraling klaar is. 

U voelt niets van de bestraling. U hoort alleen het geluid - een zoemtoon - van het bestralingstoestel. 

Het aantal bestralingen is tijdens het intakegesprek met u besproken. Soms is het noodzakelijk dat het aantal bestralingen wordt gewijzigd, of dat er een rustpauze wordt ingelast. Uw behandelaar zal dit dan met u bespreken. 

Controles

Tijdens de behandeling heeft u regelmatig een gesprek met uw behandelaar, de therapiecontrole. Als u dat wilt kunt u zelf ook om een extra gesprek vragen (via de laborant). Tijdens de therapiecontrole kunt u vragen stellen of bijwerkingen bespreken. U kunt ook de bijwerkingen bespreken met de laboranten, die kunnen zo nodig een arts inschakelen. 

Bijwerkingen

Door de bestraling kunnen bijwerkingen ontstaan. Algemene bijwerkingen zijn:

• Vermoeidheid
• Verkleuring van de huid op de plaats waar u bestraald wordt.

Deze bijwerkingen treden meestal op na 2 weken behandeling. Naast de algemene bijwerkingen zijn er ook bijwerkingen die afhankelijk zijn van de plaats waar u bestraald wordt. Uw behandelaar bespreekt met u welke bijwerkingen dit zijn tijdens het intakegesprek. Het is per patiënt verschilllende hoe op de bestraling gereageerd wordt. Dit is van tevoren niet te voorspellen. 

Vermoeidheid

In de KWF-folder 'Vermoeidheid na kanker' leest u meer over omgaan met vermoeidheid. Deze folder is verkrijgbaar op de afdeling Radiotherapie. Uw lichaam heeft extra energie nodig voor het herstel van gezonde cellen en het opruimen van dode cellen. Daarnaast kan het heen en weer reizen naar de afdeling een extra last zijn. Ook spanningen rondom uw ziekte of de behandeling kunnen invloed hebben op hoe u zich voelt. Probeer daarom onstpanning te zoeken en doe dingen die u fijn vindt. Als u zich moe voelt, probeer dan geen grote inspanningen te doen en extra rust te nemen, maar blijf wel in beweging.

Voeding

Het is niet nodig om, voor de bestraling, een speciaal dieet te volgen. Het is wel belangrijk dat u voldoende eet en drinkt. Voldoende voeding helpt u om in conditie te blijven en uw weerstand zo goed mogelijk te houden. Bestraling kan ervoor zorgen dat uw eetlust minder wordt. Soms lukt het dan beter om vaker kleinere hoeveelheden te eten. Het is belangrijk dat u goed en gevarieerd eet, ook al heeft u niet veel trek. Het is ook belangrijk om voldoende te drinken. Uw lichaam kan de afvalstoffen dan beter kwijt. Voldoende drinken betekent anderhalve liter per dag, dat zijn ongeveer tien glazen of kopjes.

Sommige patiënten krijgen begeleiding van een diëtist. De diëtist is aan de afdeling radiotherapie verbonden. Als dit bij u nodig is dan bespreekt uw behandelaar dit met u. Eventuele afspraken met de diëtist worden gecombineerd met de bestralingsafspraak.

Bij sommige behandelingen krijgt u een instructie om een bepaalde hoeveelheid te drinken voor de CT-scan en de bestralingen. Als dit bij u het geval is dan krijgt u hiervoor duidelijke afspraken mee.

Psychosociale gevolgen

Door uw ziekte en de behandeling maakt u een moeilijke periode mee. Dit gaat samen met ongerustheid, zorgen en verdriet. U kunt het gevoel hebben tussen hoop en vrees te leven. Als u dit gevoel hebt, kunt u dit aangeven bij de laboranten of uw behandelaar. Samen kunnen we dan kijken waar u het beste terecht kunt. 

Na de behandeling uitklapper, klik om te openen

Na de laatste bestraling 

Aan het einde van de behandeling en kort daarna zijn bijwerkingen vaak het ergst. Ook kunnen bijwerkingen na de behandeling erger worden. U kunt hierover altijd contact met ons opnemen voor advies.

Als u na de behandeling vragen heeft over de behandeling of andere vragen die te maken hebben met de behandeling, dan kunt u contact opnemen met de afdeling Radiotherapie. Contact opnemen doet u telefonisch of via het patiëntenportaal. Voor overige vragen neemt u contact op met uw huisarts.

Na de behandeling komt u nog op controle bij uw behandelaar, we noemen dit de follow-up afspraak. Deze afspraak kan op de afdeling Radiotherapie zijn of telefonisch.

Vervoer

U komt voor elke bestraling naar de afdeling Radiotherapie. U hoeft niet opgenomen te worden in het ziekenhuis. U kunt, voor zover mogelijk, met eigen vervoer of het openbaar vervoer komen. U kunt ook gebruik maken van een taxi.

Eigen vervoer

Als u met de auto naar de afdeling Radiotherapie komt, kunt u parkeren bij de ingang van de afdeling. De ingang van de afdeling Radiotherapie locatie Heidelberglaan 100 zit vlak naast de spoedeisende hulp (SEH). Als u met eigen vervoer komt dan raden wij aan om de borden SEH volgen. Let op: parkeren bij de ingang van de afdeling Radiotherapie is alleen voor patienten die behandeld worden op de afdeling Radiotherapie. U heeft een parkeerkaart nodig om te kunnen parkeren. Deze parkeerkaart krijgt u op de afdeling Radiotherapie.  

Openbaar vervoer

Het UMC Utrecht goed bereikbaar met het openbaar vervoer. U volgt via de hoofdingang 'route Q'. Actuele ov-reisinformatie en dienstregelingen vindt u op www.9292.nl.

Zorgkosten uitklapper, klik om te openen

Contact uitklapper, klik om te openen

De afdeling is bereikbaar op werkdagen van 8.00 - 17.30 uur.