Veel patiënten hebben moeite om het zorgsysteem te navigeren, en hun eigen gezondheidsproblemen te begrijpen en beheren. Dit noemen we een gebrek aan gezondheidsgeletterdheid, en Amanda Lans promoveert hier 23 oktober op, specifiek voor de orthopedie.

Gezondheidsgeletterdheid (ook wel health literacy) draait niet alleen om geletterdheid of opleidingsniveau. Een onbekende omgeving of zorgsituatie, gecombineerd met pijn, stress en emoties, kan onze capaciteit om informatie adequaat te begrijpen en op te nemen sterk beïnvloeden. Toch worden patiënten vaak geacht om belangrijke beslissingen te nemen en veel informatie te onthouden zonder rekening te houden met deze omstandigheden.

Tijd voor rechtvaardigheid in de zorg

Promovenda Amanda Lans constateerde een gebrek aan kennis en onderzoek over gezondheidsgeletterdheid binnen de orthopedie. “Mijn ambitie is om patiënten in hun kracht te zetten en kansengelijkheid in de zorg te realiseren,” zegt Lans. “Ik ben van mening dat gezondheidsgeletterdheid hierbij een cruciale rol kan spelen. Het kan bijdragen aan toegankelijkere zorg, het verminderen van verspilling in de gezondheidszorg, het verbeteren van de zorgervaring, het verlichten van de druk op zorgverleners, en het bevorderen van een betere kwaliteit van leven.”

Gezondheidsgeletterdheid in kaart brengen

“Naast literatuuronderzoek hebben we direct van de patiënten zelf data verzameld. We hebben bijvoorbeeld hun gezondheidsgeletterdheid en leesniveau bepaald, maar ook andere, individuele aspecten onderzocht en verzameld uit het elektronisch patiëntendossier. Bijvoorbeeld over de woonsituatie, inkomen, werksituatie en familieomstandigheden van de patiënt.”

Uit een van de onderzoeken bleek dat een derde van de patiënten die voor het eerst bij de polikliniek van de orthopedie kwam beperkte gezondheidsgeletterdheid had. In een tweede groep, namelijk patiënten met botmetastasen, had zelfs de helft van de ondervraagde patiënten beperkte gezondheidsgeletterdheid of beperkte aan kanker gerelateerde gezondheidsgeletterdheid.

Breed toepasbare kennis

Haar onderzoek deed Lans grotendeels aan Harvard Medical School, waardoor de resultaten in eerste instantie gericht zijn op de Amerikaanse bevolking. Toch ziet Lans dat dat ook voor Nederland kan gelden. “Sociale gezondheidsdeterminanten en gezondheidsgeletterdheid zijn in principe toepasbaar voor iedereen, onafhankelijk van land of medisch specialisme.

Het vóórkomen van beperkte gezondheidsgeletterdheid bij orthopedische patiënten in Nederland weten we nog niet, maar wat we wel weten is dat 2,5 miljoen mensen in Nederland van 16 jaar en ouder laaggeletterd zijn en dat circa 1 op 4 Nederlanders beperkte gezondheidsvaardigheden heeft. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden maken meer gebruik van zorg en ervaren de kwaliteit van de zorg die ze krijgen als minder goed.”

Verbetering in de toekomst

“De droom is natuurlijk dat er vanaf morgen voor iedereen kansengelijkheid in de gezondheidzorg is en dat iedere patiënt in zijn of haar kracht staat, in ieder geval dat is mijn droom. Zo geven we iedereen de autonomie om gezondheidskeuzes te maken met alle nodige kennis en vaardigheden.” Gebrek aan gezondheidsvaardigheden is niet een probleem wat vandaag op morgen opgelost is daarom is het goed klein te beginnen. Lans ziet twee belangrijke punten:

“De eerste stap is dat we in alle oprechtheid accepteren dat er ongelijkheden bestaan door verschillen in sociale gezondheidsdeterminanten en gezondheidsgeletterdheid en dat dit het leveren van adequate zorg belemmert. In een tijd waarin de druk op zorg erg hoog is en we steeds meer nadruk leggen op gezamenlijke besluitvorming moeten we ook verantwoordelijkheid nemen voor wat patiënten wel en niet begrijpen daarin. Hoe kan er gedeelde besluitvorming plaatsvinden als er niet gewaarborgd kan worden of patiënten überhaupt voldoende begrijpen wat hun ziektebeeld of behandel opties inhouden?”

“Als tweede stap moeten we inventariseren wat voor middelen we wel en niet hebben om patiënten te ondersteunen met hun gezondheid en zorgprocessen. Bijvoorbeeld, hoe kunnen we vertrouwen op schriftelijke informatie, die vaak aanbieden, als we niet eens weten of patiënten kunnen lezen of nagaan dat het leesniveau niet te hoog is? Hoe toegankelijk zijn andere ondersteunende middelen voor patiënten, mits die er al zijn? Weten zorgverleners waar deze middelen te vinden zijn en hoe ze patiënten de juiste richting op kunnen sturen om ondersteuning te vinden?”

Informatie als medicatie

Waar Amanda Lans zelf gaat werken de komende jaren staat nog open. “In de toekomst wil ik verder bijdragen aan het bevorderen van kansengelijkheid in de gezondheidszorg en patiënten in hun kracht zetten. Uiteindelijk dienen we gezondheidsinformatie te behandelen op dezelfde wijze als medicatie. Het is essentieel om de juiste medicatie, in de juiste dosering en toedieningsvorm, op het juiste moment aan de juiste patiënt te verstrekken. Dit principe is eveneens van toepassing op gezondheidsinformatie, en een incorrecte uitvoering kan leiden tot ineffectiviteit of, in het ergste geval, schadelijke gevolgen.”