Hersenvliesbloeding bij vrouwen beter begrijpen
Vrouwen krijgen twee keer zo vaak een hersenvliesbloeding dan mannen. Dr. Ynte Ruigrok is vastbesloten om te begrijpen hoe dat komt. Haar multidisciplinaire aanpak bestaat uit analyses van DNA en hersenscans, en onderzoek naar hormonen, leefstijl en risicofactoren. Hieronder lees je hoe Ynte’s innovatieve onderzoek kan leiden tot vroege opsporing en preventie van deze levensbedreigende aandoening.
Even voorstellen
Ynte Ruigrok is vasculair neuroloog en associate professor in het UMC Utrecht. “Vasculair betekent dat ik binnen de neurologie, de leer over hersenziektes, vooral kennis heb van het bloedvatensysteem in de hersenen en de ziektes die daar kunnen ontstaan,” vertelt ze met een bescheiden glimlach.
Afgelopen december ontving Ynte van de Hartstichting een Dekkerbeurs. Met deze beurs doet ze onderzoek naar hersenvliesbloedingen en hoe het komt dat vooral vrouwen een hersenvliesbloeding krijgen. Het UMC Utrecht heeft Ynte pasgeleden benoemd tot clinical scientist. “Door deze benoeming kan ik mijn onderzoek blijven doen, naast mijn werk als arts.”
Je doet onderzoek naar hersenvliesbloedingen bij vrouwen. Waarom?
“Twee op de drie mensen die een hersenvliesbloeding krijgt, is vrouw. Ik wil graag weten waarom dit bij vrouwen vaker voorkomt dan bij mannen. Een hersenvliesbloeding is namelijk een hele ernstige ziekte. De helft van de mensen die het krijgen zijn jonger dan 50 jaar, staan midden in het leven en hebben vaak nog thuiswonende kinderen. Na de bloeding heeft de patiënt een derde kans op overlijden en een derde kans op een levenslange ernstige handicap. Over die getallen maak ik me behoorlijk druk. Met mijn onderzoek wil ik bereiken dat minder mensen en dus vooral vrouwen een hersenvliesbloeding krijgen.”
Hoe ontstaat een hersenvliesbloeding eigenlijk?
“Een hersenvliesbloeding ontstaat wanneer een aneurysma in de hersenen openscheurt. Dat zal ik even uitleggen! Een aneurysma is een uitstulping van een groot bloedvat (een slagader) het heeft de vorm van een ballon. De wand van een aneurysma is minder stevig en kan uiteindelijk openbarsten. Dan is er sprake van een hersenvliesbloeding: er komt een grote hoeveelheid bloed tussen de hersenvliezen, met vaak ernstige gevolgen.
De meeste mensen die een hersen-aneurysma hebben, weten dat zelf niet. Het geeft namelijk geen klachten. Je kunt het pas te weten komen als het openbarst en een hersenvliesbloeding veroorzaakt. En dan is het dus eigenlijk al te laat.”
Feiten en cijfers over hersenvliesbloeding en aneurysma
- 3 op de 100 Nederlanders hebben een aneurysma in de hersenen, zonder dat zelf te weten
- 2 op de 3 mensen met een hersen-aneurysma is vrouw
- Bij 2 op de 100 mensen met een hersen-aneurysma zal de uitstulping op een gegeven moment gaan barsten en een hersenvliesbloeding veroorzaken. Dat zijn zo’n 1.500 patiënten in Nederland per jaar.
- Van die 1500 mensen:
- Overlijdt 1 op de 3 binnen 3 maanden na de hersenvliesbloeding
- Krijgt 1 op de 3 een levenslange ernstige handicap
- Heeft 1 op de 3 geen ernstige complicaties, maar kan meestal niet meer op hetzelfde niveau functioneren als voor de bloeding
- Ook 2 op de 3 mensen met een hersenvliesbloeding is vrouw
- Dat bekent dat vrouwen 2 keer zo’n hoge kans hebben op een hersen-aneurysma en hersenvliesbloeding dan mannen
Hoe onderzoek je dat?
“Ik wil de oorzaken achterhalen die ervoor zorgen dat de ziekte vaker bij vrouwen voorkomt. Zo krijgen we een beter beeld van de risicofactoren bij vrouwen én bij mannen. Hiervoor kijk ik naar verschillende dingen: DNA en genen, de leefstijl van de patiënten, de grootte en vorm van hersenbloedvaten en de invloed van hormonen. Al deze informatie wil ik combineren in een risicomodel dat een inschatting geeft hoe groot de kans is dat iemand een aneurysma ontwikkeld. Eigenlijk worden dit twee risicomodellen: één voor mannen en één voor vrouwen. In het risicomodel voor vrouwen komen dan mogelijk andere voorspellers te staan, op basis van het risicofactoren-onderzoek dat we nu doen.”
Ynte’s onderzoek naar de risicofactoren van hersen-aneurysma
DNA en genen
Bij sommige ziektes is de oorzaak een foutje (mutatie) in één enkel gen, maar bij een hersen-aneurysma is dat niet zo. Er zijn veel genen die allemaal een kleine rol spelen. Om dat goed te onderzoeken, heb je het DNA van heel veel mensen nodig. In samenwerking met collega’s uit binnen- en buitenland heeft Ynte een database opgezet met daarin het DNA van 10.000 mensen. Dit zijn zowel patiënten met een hersen-aneurysma als gezonde mensen. Hiermee kunnen ze de verschillende betrokken genen ontrafelen. Ynte is samen met collega’s deze database aan het uitbreiden en bevat binnenkort het DNA van wel 30.000 mensen.
De hersenvaten in beeld brengen
De onderzoeksgroep van Ynte heeft veel hersenscans gemaakt van mensen met een aneurysma. Op deze scans zijn de bloedvaten goed te zien. Hiermee hebben ze een softwareprogramma ontwikkeld dat meet hoe smal of wijd een bloedvat is, of hoe scherp de bochten tussen splitsende bloedvaten zijn. Het is bekend dat een smal of niet aangelegd bloedvat en een scherpe bocht tussen bloedvaten meer kans geeft op een aneurysma. Ynte gaat nu onderzoeken of deze kenmerken vaker voorkomen bij vrouwen dan bij mannen.
De rol van hormonen
Ynte denkt dat hormonen ook een rol spelen bij het ontstaan van aneurysma’s. Dat zijn vooral de geslachtshormonen, en die zijn anders bij vrouwen dan bij mannen. Maar het onderzoek tot nu toe geeft tegenstrijdige resultaten: de ene studie toont aan dat bepaalde hormonen een verhoogde kans geven op een aneurysma, het andere onderzoek kan geen verband vinden. Volgens Ynte ligt dit aan te kleine patiëntgroepen in eerdere studies. Ze wil dit zelf gaan onderzoeken met een groter aantal patiënten.
Leefstijl en omgevingsfactoren
Bekend is dat een hoge bloeddruk, roken en veel alcohol drinken een grotere kans geven op een hersen-aneurysma. Maar we weten nog niet of deze risicofactoren bij vrouwen een even grote rol spelen als bij mannen. En wellicht zijn er ook leefstijl-zaken die alleen bij vrouwen een rol spelen. Ynte wil deze risicofactoren graag achterhalen, zodat ze zo goed mogelijk kan voorspellen welke mensen een hoog risico op hersenvliesbloedingen hebben.
Wat kun je met zo’n risicomodel?
“Hiermee kunnen we bepalen welke vrouwen en mannen een hoog risico hebben op een aneurysma. In de toekomst kan de huisarts dit model invullen, en die mensen doorverwijzen naar het ziekenhuis voor een scan. Als iemand een aneurysma blijkt te hebben, kan de arts het met een operatie afsluiten, zodat het niet meer kan openbarsten. Zo kunnen we de kans op een hersenvliesbloeding zo klein mogelijk maken. Op dit moment onderzoeken artsen al bij familieleden van mensen die een hersenvliesbloeding hebben gehad, of zij ook een aneurysma hebben. Met onze risicomodellen kunnen we straks ook andere mensen met een hoog risico aneurysma vroegtijdig opsporen.”
Het operatief afsluiten van een aneurysma klinkt als een flinke ingreep. Zijn er ook andere behandelingen mogelijk?
“Dat klopt inderdaad, het is een behoorlijk invasieve procedure. Als we een aneurysma vinden, bespreken we altijd met de patiënt de voordelen van de ingreep, het voorkomen van een bloeding, en de nadelen. Want iedere operatie geeft kans op complicaties. Op dit moment zijn er nog geen andere behandelingen tegen een hersen-aneurysma. Maar het zou zo mooi zijn als we naast deze operatie ook een medicijn hebben dat de groei van een aneurysma kan remmen. Als ik nog wat verder doordenk, zou ik mensen met een hoog risico op aneurysma al preventief zo’n medicijn willen aanbieden. Misschien ontstaat het aneurysma dan wel niet. Dit is wel echt nog toekomstmuziek.”
