Sporten is goed voor iedereen, dus ook voor mensen met kanker. Waarom is er dan nog verder onderzoek nodig? Die vraag krijgt hoogleraar Anne May van het UMC Utrecht wel vaker. “Iedereen met kanker verdient een zo optimaal mogelijk beweegprogramma, maar patiënten krijgen lang niet altijd de juiste handvaten om te gaan bewegen,” stelt ze. “Met mijn onderzoek wil ik beweegprogramma’s verder verbeteren.” Ook roept Anne verzekeraars en politiek op om de vergoeding beter te regelen. Gisteren hield ze haar langverwachte oratie.

read in English >

“Bewegen bij kanker helpt enorm om allerlei klachten van de ziekte en de behandeling te verlichten,” stelt Anne. Ze is al bijna 20 jaar werkzaam in het UMC Utrecht als epidemioloog en beweegonderzoeker. In 2019 werd ze benoemd tot hoogleraar Klinische epidemiologie van het leven met en na kanker.

Anne: “Inmiddels zijn er wereldwijd al honderden onderzoeken gedaan naar het effect van lichaamsbeweging en sporten, tijdens én na de behandeling. We hebben nu wetenschappelijk bewijs dat lichaamsbeweging mensen met kanker helpt om zich minder moe, angstig en somber te voelen, en om na de behandeling zo goed mogelijk te herstellen.
Bewegen tijdens chemotherapie zorgt voor minder bijwerkingen en dat mensen de behandeling langer volhouden, wat de chemotherapie mogelijk ook effectiever maakt.”

Er zijn zelfs aanwijzingen dat beweging de overleving van kanker kan verbeteren. “Bij een groep patiënten met uitgezaaide darmkanker hebben we gezien dat mensen die na de diagnose zich aan de beweegadviezen hielden, langer overleefden dan mensen die dat niet deden,” aldus Anne.

De vergoeding van beweegzorg verbeteren

Het bewijs dat bewegen bij kanker een positief effect heeft, lijkt inmiddels wel geleverd. Toch is het niet zo dat iedereen met kanker standaard aan een beweegprogramma kan deelnemen. Beweegzorg zit bij slechts 10% van de patiënten in het basispakket van de zorgverzekering. Dat heeft te maken met hoe de vergoeding is geregeld.

Anne: “De positieve effecten van bewegen tijdens de behandeling leveren niet direct het ziekenhuis iets op, maar wel de maatschappij als geheel en natuurlijk de mensen met kanker zelf. De kosten van de beweegprogramma’s wegen duidelijk op tegen een betere gezondheid en hebben een groot maatschappelijk nut. Bovendien verminderen ze de kosten van andere nabehandelingen. Daar moeten we toch op willen inzetten!”

Iedere patiënt een beweegprogramma op maat

Anne heeft plannen om ieder patiënt een beweegprogramma op maat te kunnen aanbieden. Een training is opgebouwd volgens de FITT-factoren: frequentie (hoe vaak per week), intensiteit (hoe intensief), tijd (hoelang per keer) en type. Dat laatste is de soort fysieke training, zoals duurtraining, krachttraining of intervaltraining. Aangezien dit vier factoren met verschillende niveaus zijn, zijn er veel variaties mogelijk.

“Beweegprogramma’s zijn nu nog heel generiek, en we weten nog weinig wat het meest optimale programma is. Naast de soort kanker en de behandeling, kan het meest optimale programma ook per soort bijwerking verschillen. Dat gaan we de komende jaren uitzoeken. We zullen gaan van one size fits all naar geïndividualiseerde beweegprogramma’s, zodat elke patiënt een programma krijgt aangeboden dat voor degene het meest effectief is,” stelt ze.

Het effect van bewegen op celniveau onderzoeken

Anne wil ook onderzoeken hoe bewegen bij kanker nou precies werkt. “We weten nog weinig over de biologische mechanismen. Daarom gaan we op het niveau van de cellen onderzoeken wat het effect van lichamelijk inspanning is,” vertelt ze.

“Deze maand starten we bijvoorbeeld met een onderzoek bij patiënten met blaaskanker die een beweegprogramma volgen. Op verschillende momenten in de behandeling wordt er wat tumorweefsel bij de patiënten weggenomen. Wij gaan meten wat het effect van beweging is op de kankercellen.”

Beweegprogramma’s voor mensen met uitgezaaide kanker

Het meeste onderzoek naar bewegen bij kanker is gedaan met patiënten die een behandeling krijgen om te kunnen genezen. Anne’s onderzoek richt zich ook op mensen die niet meer kunnen genezen, en hoe bewegen hen kan helpen om fit te blijven terwijl ze leven met de ziekte.

Anne: “Volgend jaar hopen we de resultaten te kunnen publiceren van het eerste grote internationale onderzoek bij uitgezaaide kanker. In dit onderzoek doen 350 vrouwen met uitgezaaide borstkanker mee met een beweegprogramma van 9 maanden. We weten nu al dat de vrouwen de training geweldig goed hebben volgehouden, er nagenoeg geen blessures optraden en veel vrouwen het sporten na de 9 maanden op eigen initiatief voortzetten. Het is voor hen een manier om regie te houden en om fit te blijven. Dat vind ik heel bemoedigend.”

Bewustzijn bij zorgverleners over beweegzorg

Slechts 1 op de 4 mensen met kanker die beweegzorg nodig hebben, maakt hier gebruik van. Naast de financiële aspecten geven patiënten geven aan dat ze informatie missen, niet altijd gemotiveerd zijn en soms ook niet durven te bewegen tijdens de behandeling. Daarom vindt Anne het belangrijk dat zorgverleners meer kennis en bewustzijn krijgen over de mogelijkheden van beweegzorg. Zo kunnen mensen met kanker de keuze krijgen om te gaan bewegen.

“Het is juist heel belangrijk dat er in de spreekkamer wordt gesproken over bewegen. Patiënten gaan trainen als hun behandelaar het voorstelt. Dus chirurgen, radiotherapeuten, oncologen en huisartsen: stip dit onderwerp aan! Zo kunnen we samen nog duidelijker het belang van beweegzorg gaan uitdragen. Mijn doel is dat beweegzorg standaard en vergoede zorg is, in elke lijn van ons zorgsysteem.”

Meer informatie en handige links

• Profielpagina Anne May

Organisaties die je kunnen helpen met bewegen bij kanker:

• Kanker.nl – vind hulp met sport en bewegen
• Oncofitness
• Stichting Tegenkracht
• Trainen na kanker
• Onconet.nu

Foto in header door Ed van Rijswijk