Arbeidsbesparende hulpmiddelen op de OK

Zelf heeft hij ook wel bij operaties geassisteerd. “Gewoon, om te ervaren hoe het is om aan tafel te staan en welke handelingen er verricht worden”, zegt Joris Jaspers, hoofd Innovatie Medische Technologie in het UMC Utrecht.  

Dit artikel is geschreven door Ingrid Hummel en is gepubliceerd in OK-visie Magazine.

Als hoofd van deze afdeling en als onderzoeker houdt hij zich onder andere bezig met het ontwikkelen van arbeidsbesparende hulpmiddelen die het werk verlichten op arbeidsintensieve afdelingen, zoals de OK en verpleegafdelingen. Hierbij kun je denken aan ergonomische hulpmiddelen, maar bijvoorbeeld ook de inzet van ict. En dat blijkt nodig te zijn, uit onderzoek komt naar voren dat 85% van de zorgverleners lichamelijke klachten ervaart als gevolg van hun werk.

“Neem nu het bedienen van de camera bij een laparoscopische ingreep. Een statische handeling, die vrij lang kan duren, en daarnaast ook niet de meest dankbare taak is die je kunt verzinnen. In andere bedrijfstakken worden dergelijke statische handelingen al lang niet meer door personeel uitgevoerd.” Joris Jaspers heeft samen met zijn productontwikkel- afdeling hiervoor een camera-arm ontwikkeld die dienstdoet als statief. 

Is mede daarvoor de operatierobot niet ontwikkeld? Om het chirurgisch personeel fysiek te ontlasten?

“Ik sta nogal controversieel tegenover robotica. Het is absoluut een verbetering als ze ingezet worden voor handelingen die wij niet kunnen of bijvoorbeeld zo repeterend zijn, dat wij ze niet wíllen doen.”

Er is onlangs in een oogziekenhuis in Engeland een robot (ontwikkeld aan de TU Eindhoven) in gebruik genomen voor netvliesoperaties. Op dit moment worden alle netvliesoperaties nog enkel handmatig door een kleine groep hoog gespecialiseerde artsen uitgevoerd.

De operatierobot maakt het in de toekomst mogelijk om behandelingen preciezer uit te voeren, waardoor complicaties kunnen verminderen en de uitkomst van de operatie kunnen verbeteren. Ook kunnen er op termijn zelfs nieuwe behandelingen uitgevoerd worden die op dit moment nog zeer moeilijk of zelfs niet mogelijk zijn. 

“Kijk, zo’n robot opereert dan beyond human skills, en heeft op die manier absoluut meerwaarde.”

“Maar vaak kun je bij een innovatie spreken van een overkill. Er zijn ook eenvoudigere mogelijkheden om het werk te verlichten, zoals bijvoorbeeld een ergonomisch mechanisme waarbij de chirurg zittend minimaal invasieve operaties kan uitvoeren. Hier werken we momenteel vanuit een startup aan. Of dus een eenvoudige camera-arm.”

Op mijn opmerking of er vanuit de werkvloer zeker wel veel vraag is naar deze camera-arm, reageert Jaspers ontkennend. 

“Over het algemeen komen de OK-medewerkers niet snel uit zichzelf met een hulpvraag. Dat is op zich ook best logisch, want zij zijn opgeleid om heel protocollair en operationeel te werken. Dan is er niet veel ruimte voor innovaties. Een bekende uitspraak op de vraag waarom zij iets op een bepaalde manier doen is dan ook; “omdat we het al jaren zo doen”. 

Joris Jaspers gaat dan ook soms zelf naar de OK, om met eigen ogen te zien hoe daar gewerkt wordt en vooral wat er verbeterd kan worden. “Door mijn achtergrond als werktuigbouwkundige heb ik toch een andere manier van kijken. Daarnaast ben ik erg nieuwsgierig van aard en stel ik overal vragen bij. Dit wordt van mij ook eerder geaccepteerd door medisch specialisten omdat ik ‘van buitenaf’ kom.”

En operatieassistenten, hoe reageren zij op uw komst?

 “In het begin voel ik vaak weerstand. Ze weten zelf wel hoe goed hoe ze het moeten doen, daar hebben ze mij niet voor nodig. Ook zitten ze niet te wachten op nieuwe ontwikkelingen. Eén keer kreeg ik zelfs de opmerking dat ‘Ik straks door jou en je innovaties mijn baan kwijt ben.’ Mwah, lijkt mij met de huidige personeelstekorten vrij sterk. Productinnovatie gaat samen met gedragsverandering, en op dat terrein is er op een OK nog wel wat te winnen.”

Tegenwoordig kun je geen krant meer openslaan of het gaat over het personeelstekort in de zorg, met name op de operatieafdeling. Hoe kijkt jullie afdeling naar oplossingen hiervoor?

“We hebben gekeken welke mogelijkheden er zijn om met minder personeel op een OK tóch veilig een operatie te kunnen laten doorgaan. Wanneer je kijkt naar bijvoorbeeld de werkzaamheden van een omloop, bestaan deze, vooral bij grote OK’s, voor een groot deel van de tijd uit oplettend afwachten. Wachten op wat komen gaat, wat volgens onderzoek juist een mentaal zware taak is. Dit moet volgens ons beter, efficiënter en plezieriger voor het personeel kunnen. Zo kun je denken aan het inzetten van 1 omloop per 2 OK’s. Technisch moet dit te zijn op te lossen, zolang je maar de juiste tools levert om dit mogelijk te maken.”

“Zo zou je ook de anesthesiemedewerker kunnen inzetten als omloop. Ontwikkel een smart device die de anesthesie bij zich kan dragen en waarop de belangrijkste patiënt-parameters gemonitord worden. Ook de anesthesie wacht voor een groot deel van de tijd oplettend af en dit hoeft natuurlijk niet per se achter het toestel. 

Alleen heeft dit een andere mindset nodig, en dat kost tijd.” Opereren is een teamprestatie, en als je het vanuit dat perspectief bekijkt, dan bepaald welke taken er op welk moment nodig zijn en daar de juiste hulpmiddelen bij inzet, kan er nog veel verbeteren. Zo hebben we meegeholpen aan de ontwikkeling van OR-flow, een interactief scherm op de OK met per fase van de OK alleen die informatie die op dat moment voor het hele team van belang is.  Hiermee hopen we de teamprestatie en daarmee de veiligheid en efficiëntie op OK te verhogen. 

Terug naar de innovaties die Joris Jaspers samen met zijn team heeft ontwikkeld. 

“Allereerst is het echt niet allemaal rocket science wat nodig is om medewerkers op een OK ergonomisch te ontlasten. Er is al heel veel te winnen door anders te kijken naar bepaalde situaties. Neem nu de monitor bij scopische ingrepen. Deze stond tot voor kort in veel ziekenhuizen op de scopietoren, veel te hoog om zonder klachten te kunnen werken. Nu met de hoog-laag pendels zie je dat de monitor alsnog vaak te hoog hangt, omdat dit bij de voorbereiding handiger is en de chirurgen er vervolgens simpelweg niet aan denken om de pendel op ooghoogte te laten zetten. Er hoeven dus echt niet altijd hulpmiddelen ingezet te worden.”    

“Wat mij ook als eerst opviel, is dat OK-personeel enorm veel aan het sjouwen en tillen is. Denk aan een het overtillen van een patiënt, maar ook de C-boog, cameratorens, spoedkarren van de anesthesie.”

Hier heeft Joris Jaspers een stuur-en rijondersteuning voor ontwikkeld, door middel van een motortje. Ditzelfde motortje wordt ook gebruikt in elektrische fietsen. “Op een elektrische fiets hebben mensen het idee dat ze gewoon aan het fietsen zijn. Als je harder trapt, krijg je meer ondersteuning en als je remt, help het motortje je remmen. Dit is wat je bij zware apparatuur ook zou willen.”

“Bij de bariatrische chirurgie is er een transfertafel ontwikkeld. Dit is een verpleegstoel, welke gelijk dienst kan doen als operatietafel. Na de operatie gaat de patiënt dan weer op ditzelfde bed naar de verkoever en uiteindelijk uit bed naar huis. Hier komt geen tilbeweging bij kijken.”

Een uitdaging is nog wel om het management bewust te maken van het belang van degelijke innovaties. “Zo’n motortje bijvoorbeeld draagt niet bij aan de functionaliteit van het apparaat, en probeer er dan maar eens budget voor los te peuteren.”

“Er worden OK’s gesloten omwille van personeelsgebrek, dus het is heel belangrijk om het management er bewust van te maken hoe belangrijk het is om in processen en hulpmiddelen te investeren.”

Kunt u nog eens enkele voorbeelden van innovaties die geïmplementeerd kunnen worden op een OK? 

“Wat mij ook verbaast, is dat de instrumentennetten nog steeds van roestvrijstaal zijn gemaakt. Onwijs zwaar om te tillen, terwijl er tegenwoordig ook steriliseerbare kunststoffen zijn. Ook kom je op netten nog overbodig instrumentarium tegen, wat ook onnodig gewicht met zich meebrengt. Hier kan nog wel een efficiëntieslag geslagen worden. Zo hebben we studenten uitgedaagd te denken over OK-netten die niet alleen lichter zijn en alleen instrumenten bevat die gebruikt gaan worden, maar ook zo zijn ingedeeld dat er vanuit het net geïnstrumenteerd kan worden. Daar dit ook het nodige vraagt van de CSA en de logistiek is dit helaas nog niet in de praktijk gebracht.

En als we dan toch naar die zware netten kijken; het vooroverbuigen en tillen om deze netten te pakken, is zeer belastend voor je rug. Een exoskelet (zie onderstaande afbeelding) kan hierbij verlichting geven. Dit is een harnas die de druk op het bovenlichaam vermindert en daardoor ook de belasting op de onderrug. Daarmee is het dus een ondersteunend hulpmiddel dat de gezondheid van de werknemer ten goede komt. Lage rugpijn is een veelvoorkomend verschijnsel, en een grote, werkgerelateerde verzuimoorzaak. Maar op de één of andere manier komt ook dit exoskelet nog niet goed door op OK, terwijl het bijvoorbeeld in distributiecentra al veelvuldig gebruikt wordt.”

Het lijkt erop dat OK-medewerkers zich nog niet voldoende realiseren hoe belangrijk de preventie van klachten is. Of het belang er wel van inzien, maar er zich niet zo naar gedragen. Hoe denkt u daar verandering in kunnen te brengen?

“Twee keer per jaar geef ik les in innovatiedenken voor OK- en anesthesiepersoneel in opleiding in het UMC Utrecht. Hierbij geef ik hen mee om continu te blijven vragen. “Waarom doen we het op deze manier en hoe zou het eventueel anders kunnen?” Blijf ook vooral ideeën opperen. Misschien wordt er 9 van de 10 keer niks mee gedaan, maar die ene keer kan het verschil maken. 

Het doel is om het werken op de OK veiliger en efficiënter te maken, en daar moeten we ons gezamenlijk voor inzetten.”

Dr. ir. Joris Jaspers is Hoofd Innovatie bij de Medische Technologie van het UMC Utrecht,  waar hij leiding geeft aan een product ontwikkelteam, een onderzoeksteam en het valorisatieteam (pontes Medical). Ook is hij zelf Onderzoeker; Arbeidsbesparende Medische Hulpmiddelen. Daarnaast is hij ook betrokken bij Lapara Surgical BV, een Start-up bedrijf actief in chirurgische hulpmiddelen voor Minimaal Invasieve Chirurgie.

Joris is van opleiding Werktuigbouwkundig ingenieur, maar werkt zijn hele werkzame leven al in de ziekenhuiszorg.

Lees meer over chirurgie op umcutrecht.nl.